Lịch sử La Mã cổ đại – https://blogthuvi.com

Khái quát về Lịch sử La Mã cổ đại.

I. Địa lý và dân cư :

La Mã ( Roma) là tên của một quốc gia cổ đại ở phương Tây mà nơi phát nguyên là bán đảo Ý ( Italia).

Đây là một bán đảo dài và hẹp ở Nam Au, hình chiếc ủng vươn ra Địa Trung Hải, diện tích quy hoạnh khoảng chừng 300000 km2, phía Bắc có dãy núi Anpơ ngăn cách Ý với châu Au, phía Nam có hòn đảo Xixin, phía Tây có hòn đảo Coóc xơ và hòn đảo Xácđenhơ .
Ý có nhiều đồng bằng phì nhiêu và nhiều đồng cỏ thuận tiện cho việc chăn nuôi gia súc. Ý có nhiều sắt kẽm kim loại như đồng, chì, sắt … để sản xuất công cụ sản xuất và vũ khí .
Bờ biển phía Đông không thuận tiện cho tàu thuyền đi lại nhưng bờ biển phía Nam có nhiều vịnh và cảng tốt do đó vùng Nam Ý có quan hệ sớm với Hy Lạp .Bán hòn đảo Ý về mặt địa hình không bị chia cắt thành những vùng khác biệt nên thuận tiện về việc thống nhất về chính trị .
Sau khi làm chủ bán đảo Ý, La Mã đã lần lượt chinh phục hàng loạt vùng đất đai bao quanh Địa Trung Hải lập thành một đế quốc to lớn gồm đất đai của ba châu Au, Á, Phi .
Cư dân hầu hết và cũng là thành phần dân cư xuất hiện sớm ở bán đảo Ý gọi là người Ý ( Italotes ), trong đó bộ phận sống ở vùng Latium gọi là người Latinh. Về sau một nhánh của người Latinh đã dựng lên thành La Mã ở trên bờ sông Tibrơ, từ đó họ được gọi là người La Mã .
Ngoài ra còn có người Gôloa, người Etơruxcơ, người Hy Lạp. Người Gôloa cư trú ở miền cực Bắc của bán đảo .
Người Etơruxcơ ở miền Bắc và miền Trung .
Người Hy Lạp ở những thành phố ven biển phía Nam bán đảo Ý và hòn đảo Xixin .
Lịch sử La MÃ cổ đại hoàn toàn có thể chia ra làm hai thời kì lớn :

• Thời kì Cộng hòa.
• Thời kì quân chủ.

II. Thời kỳ cộng hòa .

1. Sự xây dựng chính sách cộng hòa :

Tình hình xã hội người La Mã trước khi xây dựng nước :Theo thần thoại cổ xưa thành La Mã ( Roma ) do vua Romulus kiến thiết xây dựng năm 753 TCN, do đó, tên của ông được dùng để đặt tên cho thành này. Tuy vậy yếu tố đó chưa được lịch sử vẻ vang chứng tỏ kể cả bản thân nhân vật Romulus .
Cũng theo thần thoại cổ xưa, thời kỳ này ở La Mã có ba bộ lạc chia làm 30 bào tộc và 300 thị tộc .
Cơ quan quản trị xã hội gồm ba bộ phận : Viện nguyên lão, Đại hội nhân dân và ” Vua ” ( Rex ). Do có vua đứng đầu nên thời kì này được gọi là thời ” vương chính ”. Thời vương chính có 7 vua kể cả Romulus, nhưng từ vua thứ năm về trước chỉ là thủ lĩnh quân sự chiến lược, chỉ có vua thứ 6 và thứ 7 là vua thực sự .
Cải cách của Xécviút Tuliút và sự sinh ra của nhà nước :
Do sự đấu tranh giữa những tầng lớp tầm trung với người La Mã, vào giữa thế kỉ thứ VI TCN, vua Xécviút Tuliút ( Vua thứ 6 ) đã thực thi một cuộc cải cách nhằm mục đích xóa bỏ chính sách thị tộc tạo điều kiện kèm theo cho nhà nước sinh ra. Nội dung của cuộc cải cách này gồm ba yếu tố chính :
Căn cứ theo gia tài, chia tất cảnhững người đàn ông có nghiã vụ quân sự chiến lược thành sáu đẳng cấp và sang trọng .
Dựa vào sự phân loại đẳng cấp và sang trọng ấy xây dựng một Đại hội nhân dân mới gọi là Đại hội Xenturi ( Centunie ) Xeturi là đơn vị chức năng quân đội gồm 100 chiến sỹ .
Xóa bỏ ba bộ lạc cũ, xây dựng bốn bộ lạc mới tổ chức triển khai theo khu vực nhưng thực ra là những đơn vị chức năng hành chính .Sau cuộc cải cách ấy, chính sách thị tộc bị xoá bỏ, nhà nước chính thức sinh ra. Vì vậy Angghen gọi cuộc cải cách này là ” Cuộc cách mạng đã kết thúc chính sách thị tộc cũ ”

Sự thành lập chế độ cộng hòa:

Vào khoảng chừng năm 510 TCN, người La Mã nổi dậy khởi nghĩa lật đổ vua thứ 7 là Tác canh kiêu ngạo. Từ đây chính quyền sở tại trở thành việc của dân ( Res Publica ), do đó chính sách mới này gọi là respublica nghiã là nhà nước của dân, tức là chính sách cộng hòa .
Về cỗ máy nhà nước, thời kì này bên cạnh Viện Nguyên lão và Đại hội nhân dân là 2 quan chấp chính có quyền lực tối cao ngang nhau, nhiệm kì là 1 năm .
Quan chấp chính có quyền hạn rất lớn : Chỉ huy quân đội ; triệu tập hội nghị Viện Nguyên lão và Đại hội nhân dân ; chỉ huy triển khai nghị quyết của Viện Nguyên lão và Đại hội nhân dân .
Cuộc đấu tranh giữa tầm trung và quý tộc :
Tuy chính sách cộng hòa đã được thiết lập, nhưng sự cách biệt giữa quý tộc và tầm trung vẫn rất lớn :
Về kinh tế tài chính, tầm trung không được chia ruộng đất công, lại bị quý tộc bóc lột nên ngày càng nghèo nàn, thậm chí còn có người bị biến thành nô lệ .
Về chính trị, tầm trung không được giữ những chức vụ trong cỗ máy nhà nước .
Về vị thế xã hội, tầm trung không được kết hôn với quý tộc .Do vậy tầm trung đã đấu tranh với quý tộc để đòi xử lý những nhu yếu của họ .
Cuộc đấu tranh tiên phong của tầm trung nổ ra năm 494 TCN. Hình thức đấu tranh là bộ phận tầm trung trong quân đội đã rời khỏi La Mã đến đóng ở núi Thánh cách La Mã 5 km. Hình thức đấu tranh này về sau còn diễn ra hai lần nữa .
Kết quả của những cuộc đấu tranh ấy là quý tộc phải nhượng bộ từng bước :

• Bình dân được cử quan Bảo dân để binh vực quyền lợi cho mình.
• Được chia ruộng đất.

Được xét xử theo lao lý đã công bố. Do đấu tranh của tầm trung, năm 452 và 450 TCN, Viện Nguyên lão phải xây dựng một uỷ ban để soạn thảo pháp lý. Bộ luật này được khắc trên 12 tấm đồng nên gọi là luật ” 12 bảng đồng ” ( Xem phần phụ lục sách lịch sử quốc tế cổ đại ) .
Từ nửa sau thế kỉ V TCN về sau, nhà nước La MÃ phải phát hành nhiều luật đạo nhân nhượng những nhu yếu của tầm trung như cho tầm trung được kết hôn với quý tộc ; tầm trung hoàn toàn có thể được bầu làm Tư lệnh quân đoàn ; trong 2 quan chấp chính phải có một người là tầm trung, bỏ chính sách nô lệ vì nợ, cấm biến tầm trung thành nô lệ .
Cuộc đấu tranh của tầm trung với quý tộc lê dài trong 200 năm, ở đầu cuối mọi nhu yếu của tầm trung đều được thõa mãn .
Thắng lợi của tầm trung trong cuộc đấu tranh lâu bền hơn này có một ý nghĩa quan trọng là làm cho chính sách cộng hòa quý tộc của La Mã được dân chủ hóa một chút ít so với trước .

2. Sự hình thành đế quốc La Mã :

a/ La Mã thống nhất bán đảo Ý:

Khi mới xây dựng, La Mã chỉ là một thành bang nhỏ ở bên bờ sông Tibrơ. Từ thế kỉ IV TCN, sau khi không thay đổi tình hình nội bộ, La Mã không ngừng tiến công bên ngoài để làm chủ hàng loạt bán đảo Ý .
Trong quy trình ấy, La Mã lần lượt vượt mặt người Etơruxcơ, người Xamnít và người Hy Lạp. Trải qua hơn một thế kỉ, đến thế kỉ thứ III TCN, La Mã đã lần lượt chinh phục được miền Bắc, miền Trung và miền Nam Ý, chỉ còn lưu vực sông Pô ở phía Bắc vẫn thuộc về người Gôloa mà thôi. Từ đó, ngưòi La Mã đi làm ăn khắp bán đảo do đó đã tăng nhanh sự đồng điệu giữa người La Mã với những tộc khác, từ từ tạo thành một bộ tộc duy nhất là người La Mã .

b/ La Mã giành quyền bá chủ ở khu vực Tây Địa Trung Hải: Những cuộc chiến tranh Puních:

Sau khi thống nhất bán đảo Ý, La Mã muốn tăng trưởng sang khu vực Tây Địa Trung Hải, nhưng họ đã gặp phải một đối thủ cạnh tranh hùng mạnh, đó là Cáctagô .
Cáctagô là một đế quốc to lớn gồm có vùng bờ biển Bắc Phi, miền Đông Tây Ban Nha, miền Nam xứ Gôlơ, miền Tây hòn đảo Xixin, hòn đảo Xácđenhơ, hòn đảo Coocxơ, quần đảo Balêa. Trung tâm của đế quốc là thành phố Cáctagô ( Ở gần Tuy nít, thủ đô hà nội nước Tuynidi thời nay ) .Trước khi xảy ra cuộc chiến tranh với La Mã, đây là một đô thị rất phồn thịnh với khỏang sáu mươi vạn dân .
Để bào vệ đế quốc La Mã to lớn và quyền lũng đoạn về thương nghiệp ở nửa phía Tây Địa Trung Hải, Cáctagô đã kiến thiết xây dựng một đội quân rất hùng mạnh gồm thuyền chiến, voi trận, kị binh và bộ binh. Hạm đội Cáctagô với 200 thuyền chiến liên tục trấn áp mặt biển. Các thuỷ thủ Cáctagô nói một cách ngạo nghễ rằng : ” Nếu không được sự đồng ý chấp thuận của tất cả chúng ta thì người La Mã muốn rửa tay bằng nước biển cũng không được ” .
Mặc dầu vậy La Mã vẫn muốn giành quyền bá chủ với Cáctagô ở khu vực phía Tây Địa Trung Hải. Do đó từ năm 264 – 146 TCN, trong vòng gần 120 năm, giữa La Mã và Cáctagô đã xảy ra ba lần cuộc chiến tranh rất ác liệt, người La Mã gọi là những cuộc cuộc chiến tranh Puních .
– Cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ nhất ( 264 – 241 TCN ) :
Ngòi lửa của cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ nhất là Việc La Mã và Cáctagô tranh giành hòn đảo Xixin .
Kết quả, do hai bên đều có thắng lợi và tổn thất, sau cuối Cáctagô phải cầu hòa. Quyền bá chủ ở miền Tây Địa Trung Hải vẫn chưa được xử lý .
– Cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ hai : ( 218 – 201 TCN )
Nguyên nhân trực tiếp của cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ hai là sự kiện Xagôngtơ .
Xagôngtơ là một thành phố ở Tây Ban Nha. Do thành phố này muốn dựa vào La Mã nên tướng của Cáctagô là Anniban đã đem đánh Xagôngtơ. Năm 219 TCN Xagôngtơ bị diệt trừ .
Năm 218 TCN, từ Tây Ban Nha, Anniban đem quân vượt qua miền Nam xứ Gôlơ rồi băng qua dãy núi Anpơ tiến công thẳng vào đất Ý. Với chiêu thức tiến quân táo bạo giật mình, Anniban đã giành được những thắng lợi rất vang dội. Tuy vậy, sau đó lợi thế lại thuộc về phía La Mã. Năm 204 TCN La Mã đưa quân sang châu Phi. Năm 201 TCN, Cáctagô bị thất bại phải kí hòa ước. Cáctagô trở thành một nước nhờ vào của La Mã .
– Cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ ba ( 149 – 146 TCN )
Cái cớ của cuộc cuộc chiến tranh này là La Mã cho rằng Cáctagô đã vi phạm hiệp ước năm 201 TCN. Sự thực thủ đoạn của La Mã là muốn hủy hoại trọn vẹn Cáctagô .
Năm 149 TCN La Mã lại tiến công Cáctagô. Sau hai năm vây hãm, quân La Mã mới hạ được thành. Quân La Mã đã thực thi một cuộc tàn sát rất là quyết liệt trong suốt sáu ngày đêm liền. Thành phố Cáctagô bị thiêu huỷ cháy trong 16 ngày mới tắt, sau đó nền thành phố còn bị cày lên để xóa hẳn tên thành phố này .
Trước kia Cáctagô có khoảng chừng 60 vạn dân, giờ đây chỉ còn 5 vạn người bị bán làm nô lệ. Cáctagô trở thành một bộ phận của tỉnh châu Phi của La Mã .

c/ La Mã chinh phục vùng Đông Địa Trung Hải – Chiến tranh Makêđônia và chiến tranh Xiri:

Ở khu vực phía Đông của Địa Trung Hải lúc bấy giờ có những nước Makêđônia – Hy Lạp, Xiri của triều Xêlơcút, Ai cập của triều Ptôlêmê. Ngoài ra còn có 1 số ít nước nhỏ như Pécgam, Rôđốt .
Sau khi vượt mặt Cáctagô sau cuộc cuộc chiến tranh Puních lần thứ 2, quyền bá chủ ở vùng Tây Trung Hải đã được xác lập, La Mã bèn tập trung chuyên sâu lực lượng để tiến công những nước phía Đông .
Sau ba cuộc cuộc chiến tranh Makêđônia diễn ra vào những năm 214 – 205 TCN, 200 – 197 TCN và 171 – 168 TCN, Makêđônia bị biến thành một tỉnh của đế quốc La Mã .
Trong quy trình ấy, La Mã cũng phát động hai cuộc cuộc chiến tranh Xiri vào những năm 192 – 191 TCN và 189 TCN. Kết quả Xiri phải cắt vùng Tiểu Á nhường cho La Mã .
Sang thế kỉ thứ I TCN, La Mã lần lượt hủy hoại Xiri ( 64 TCN ), thôn tính Do Thái ( 63 TCN ), vượt mặt Ai Cập ( 30 TCN ), do đó đã hoàn thành xong việc chinh phục vùng Đông Địa Trung Hải biến Địa Trung Hải thành cái hồ riêng nằm gọn trong chủ quyền lãnh thổ của đế quốc .

3. Tình hình kinh tế tài chính xã hội của La Mã từ thế kỷ III – II TCN :

a/ Sự phát triển của chế độ nô lệ :

Đến thế kỉ II TCN, chính sách nô lệ ở La Mã tăng trưởng rất mạnh .
Nguồn nô lệ đa phần là tù binh. Sau những cuộc cuộc chiến tranh thắng lợi, số tù binh bắt được rất nhiều. Ngoài ra còn có 1 số ít nguồn nô lệ khác nhu những người bị bọn cướp biện bắt cóc, do nữ nô lệ sinh ra, những người mắc nợ không trả được ( trừ công dân La Mã )
Về tỉ lệ giữa nô lệ so với dân tự do, những học giả đưa ra những quan điểm khác nhau, xê dịch từ 33 % đến 50 %. Riêng Angghen thì nói : “ Khi La Mã trở thành một thành phố quốc tế rồi và khi mà ruộng đất ở Ý thời xưa ngày càng chuyển vào tay 1 số ít ít địa chủ rất là giàu sang, thì dân số nô lệ lấn áp dân số nông dân ” .
Nô lệ là lực lượng sản xuất hầu hết trong toàn bộ những ngành kinh tế tài chính. La Mã vốn là một nước nông nghiệp. Trong quy trình bành trướng ra bên ngoài, giai cấp chủ nô đã chiếm được nhiều ruộng đất ở những nơi rồi lập thành nhiều điền trang lớn để trồng trọt và chăn nuôi. Những người thao tác trong những điền trang ấy hầu hết là nô lệ. Số lượng nô lệ làm nông nghiệp chiếm tỉ lệ lớn nhất so với những ngành kinh tế tài chính khác .
Nô lệ còn bị sử dụng nhiều trong những hầm mỏ. Thợ thủ công, những người phục dịch trong thương nghiệp đa phần cũng là nô lệ .
Ngoài ra, nô lệ còn bị sử dụng làm những việc làm phi sản xuất như nấu bếp, hầu hạ, quét dọn, gác cổng, cắt tóc, giữ ngựa, quản lí, đại diện thay mặt, giáo viên, thư kí, nhạc công, đấu sĩ …
Thân phận nô lệ ở La Mã rất thấp kém. Nô lệ bị coi là vật phẩm, là súc vật, là công cụ biết nói. Varô, một nhà văn La Mã sống vào cuối thế kỉ II đầu thế kỉ I TCN nói : ” Một số người chia công cụ thành ba nhóm : Công cụ biết nói, công cụ biết kêu không phân biệt âm tiết và công cụ câm. Nô lệ thuộc loại công cụ biết nói, bò cái thuộc loại công cụ biết kêu thành tiếng không phân biệt âm tiết, còn xe ngựa thuộc loại công cụ câm. ” .
Nô lệ không có quyền lập mái ấm gia đình và cũng không có quyền sở hữu tài sản .
Nô lệ phải thao tác khó khăn vất vả với những công cụ thô kệch, nặng nề trong những điền trang, hầm mỏ … dưới sự đánh đập của bọn đốc công .
Khẩu phần lương thực cấp cho nô lệ nhiều ít tùy theo việc làm và thời vụ. Về y phục thì cứ 2 năm được phát một áo khoác và một áo ngắn, áo cũ thì thu lại để lấy giẻ rách làm nệm .
Vì là một loại gia tài của chủ, nô lệ thường bị chủ trừng phạt, biến thành sản phẩm & hàng hóa để mua và bán, thậm chí còn giết hại .

b/ Sự xuất hiện của chế độ đại điền trang:

Nguyên nhân : sau những cuộc cuộc chiến tranh chinh phục La Mã chiếm được nhiều vùng đất mới. Nhà nước La Mã đem những vùng đất ấy bán cho chủ nô phong phú. Ngoài ra những chủ nô ấy còn mua hoặc dùng đấm đá bạo lực để chiếm ruộng đất của dân nghèo, do đó lãnh địa càng được lan rộng ra .
Đồng thời đến thời kì này, chính sách nô lệ tăng trưởng, vì thế những chủ điền trang hoàn toàn có thể sử dụng sức lao động rẻ mạt của nô lệ để thao tác trong lãnh địa của họ .
Các điền trang loại lớn thường rộng hàng trăm ngàn ha, hầu hết tập trung chuyên sâu ở Nam Ý, hòn đảo Xixin, Bắc Phi. Những điền trang ở đây thường kinh doanh thương mại về chăn nuôi và trồng ngũ cốc .
Các điền trang của La Mã trong chừng mực nào đó cũng mang những đặc thù kinh tế tài chính tự nhiên, trong trang viên cũng có thợ thủ công sản xuất những thứ thiết yếu nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu 1 số ít cầu của những người trong điền trang, nhưng mặt hầu hết là những điền trang đều gắn liền với thị trường. Mục đích sản xuất đa phần của diền trang là sản phẩm & hàng hóa để bán .

c/ Sự phát triển của tầng lớp vô sản lưu manh:

Nguyên nhân : đến thời kì này, do việc xuất nhập khẩu lương thực với gía rẻ và do cuộc chiến tranh, nhiền nông dân bị phá sản. Sau khi mất ruộng đất nông dân muốn đi làm thuê trong những trang viên nhưng lao động của họ không cạnh tranh đối đầu nổi lao dộng rẻ mạt của nô lệ .

Do vậy nhiều nông dân phá sản đã chạy ra thành thị. Ở đây họ cũng không tìm được việc làm nên họ phải sống bằng sự cứu tế của nhà nước và tư nhân. Ngoài ra họ còn kiếm thêm tiền bằng các cách như bán phiếu bầu cử, làm chứng gian lận trước tòa án, trộm cắp…

Tầng lớp không có của cải, không có nghề nghiệp đó tạo thành một những tầng lớp xã hội gọi là những tầng lớp vô sản lưu manh. Tầng lớp này mất dần thói quen lao động nên trọn vẹn ăn bám xã hội .
Khởi nghĩa Xapáctacút : ( Spartacus )
Do bị bóc lột và đối xử tàn tệ, đến thời kì này nô lệ ở nhiều nơi đã nổi dậy khởi nghĩa, trong đó tiêu biểu vượt trội nhất là cuộc khởi nghĩa Xpáctacút .
– Nguyên nhân trực tiếp : Do giai cấp chủ nô bắt nô lệ làm đấu sĩ. Chủ nô La Mã lập một trường huấn luyện và đào tạo đấu sĩ ở Capu. Các đấu sĩ này chỉ có một tương lai là chết vì lưỡikiếm của bạn mình hoặc nanh vuốt của thú dữ, vì thế họ quyết định hành động nổi dậy khởi nghĩa, nếu thắng lợi thì được tự do, nếu thất bại thì chết vẫn vinh quang hơn .
– Năm 73 TCN, 200 đấu sĩ ở trường huấn luyện và đào tạo Capu bỏ trốn nhưng kế hoặc bị bại lộ nên chỉ có 78 người trốn thoát, trong đó có Xpáctacút .
Dưới sự chỉ huy của Xpáctacút, những người nô lệ khởi nghĩa đã thiết kế xây dựng địa thế căn cứ ở sườn núi lửa Vêduyvơ để chống lại La Mã, lúc đầu quân khởi nghĩa liên tục giành được thắng lợi, lực lượng tăng trưởng đến 12 vạn người .Mục đích lúc đầu của Xpáctacút là tìm đường ra khỏi Ý về quê nhà ở Hy Lạp, về sau lại định sang Xixin nơi có rất nhiều nô lệ để phới hợp với họ, nhưng mưu toan ấy không thành công xuất sắc .
Mùa xuân năm 71 TCN, tại miền Nam bán đảo Ý đã diễn ra một trận chiến đấu rất ác liệt. Xpáctacút và đồng đội của ông đã chiến đấu rất là ngoan cường nhưng sau cuối đã bị thất bại. Xpáctacút và 6 vạn người bị tử trận, 6000 ngàn người bị bắt và bị đóng đinh trên gía chữ thập cắm dọc đường từ Capu đến La Ma. Tuy vậy lực lượng còn lại vẫn liên tục chiến đấu ở miền Nam Ý cho đến năm 62 TCN .
Ý nghĩa : Cuộc khởi nghĩa Xpáctacút tuy thất bại nhưng đã làm cho giai cấp chủ nô bị thiệt hại rất lớn và bị một phen khiếp vía, do đó phải biến hóa dần phương pháp bóc lột .
Đồng thời trào lưu này đã viết nên một trang sử huy hoàng trong lịch sử dân tộc đấu tranh của quần chúng bị áp bức. Bản thân Xpáctacút đã nêu lên một tấm gương kiên cường quật cường được đời sau khâm phục và ghi nhớ .

4. Sự sụp đổ của chính sách cộng hòa :

Sự đấu tranh về đường lối trong giai cấp chủ nô :
Đến thế kỉ thứ I TCN, do những chủ trương khác nhau trong việc xử lý những yếu tố mới phát sinh trong đế quốc, giai cấp chủ nô La Mã chia làm hai phái :
Phái quý tộc mà trụ cột là Viện Nguyên lão và phái kị sĩ ( Phái chủ nô công thương ) mà chỗ dựa là Đại hội nhân dân .
Phái quý tộc chủ trương :

• Tiếp tục duy trì nền chuyên chính của mình dưới chế độ cộng hòa như cũ. Hạn chế quyền công dân trong phạm vi dân tự do La Mã.
• Phân biệt đối xử đối với các chủ nô ngoài La Mã.

Phái kỵ sĩ chủ trương trái lại :

• Hạn chế quyền hành Viện Nguyên lão.
• Mở rộng quyền công dân cho cả những người tự do ngoài La Mã…

Cuộc đấu tranh ấy không hề diễn ra dưới hình thức độc lập mà phân thắng bại được, vì thế cả hai đều phải dựa vào quân đội, do đó đã tạo điều kiện kèm theo cho những tướng tập trung chuyên sâu mọi quyền hành vào tay mình dẫn đến sự Open chế độ độc tài .

a/ Các nhà độc tài:

Người giành được quyền độc tài tiên phong là Xila, đại biểu của phái quý tộc. Năm 82 TCN, Xila công bố làm độc tài suốt đời, nhưng đến năm 79 TCN, Xila ốm nặng phải từ chức và đến năm 78 TCN thì chết .
– Chính quyền tay ba lần thứ nhất và nền độc tài của Xêda : Sau khi đàn áp cuộc khởi nghĩa Xpáctacút, trên chính trường La Mã Open ba nhân vật quan trọng, đó là Crátxút, Pompê và Xêda .
Sỡ dĩ Crátxút và Pompê trở thành những nhân vật nổi tiếng vì họ đã có công đàn áp cuộc khởi nghĩa Xpáctacút. Năm 70 TCN, cả hai người được bầu làm quan chấp chính. Còn Xêda là một quý tộc nhựng có nhiều quan hệ thân thích với phái kỵ sĩ và rất được lòng quần chúng. Năm 61 TCN, Xêda được cử làm Tổng đốc Tây Ban Nha. Năm 60 TCN, ông trở lại La Mã. Vì chưa thể một mình nắm độc quyền chính trị, Xêda cùng với Crátxút và Pompê lập thành tập đoàn lớn lũng đoạn chính quyền sở tại La Mã, lịch sử vẻ vang gọi là ” chính quyền sở tại tay ba lần thứ nhất “ .
Năm 45 TCN, Crátxút bị tử trận trong khi đánh nhau với quân Pácti ở phương Đông. Pompê tìm cách trừ khử Xêda để độc chiếm chính quyền sở tại nhưng sau cuối thất bại phải chạy sang Ai Cập rồi bị giết chết ở đó .
Năm 45 TCN, Xêda trở thành người đứng đầu nhà nước La Mã với những chức vụ cao quý như quan Độc tài suốt đời, quan Bảo dân vĩnh viễn, Tổng tư lệnh quân đội, Tăng lữ tối cao .
Trong thời hạn cầm quyền, Xêda đã thi hành nhiều cải cách có lợi cho phái kỵ sĩ, tầm trung và những tỉnh, đồng thời còn phát hành tiền vàng thống nhất, cải cách lịch pháp .
Năm 44 TCN Xêda bị ám sát do thủ đoạn của phái quý tộc .
Chính quyền tay ba lần thứ hai : sau khi Xêda chết ít lâu, năm 43 TCN, ở La Mã lại Open ba nhân vật quan trọng mới, đó là Antôniút, Lêpiđút và Octavianút. Antôniút và Lêpiđút đều là những tướng dưới quyền Xêda, còn Octavianút là cháu gọi Xêda bằng cậu .
Năm 40 TCN, ba người cùng phân loại quyền lực tối cao : Antôniút thống trị phương Đông ; Octavianút thống trị xứ Gôlơ vàTây Ban Nha ; Lêpiđút thống trị châu Phi .Thực hiện sự cam kết đó, Antôniút kéo quân sang phương Đông. Năm 37 TCN, ông kết hôn với nữ hoàng Ai Cập Clêôpát. Năm 32 TCN, chính quyền sở tại tay ba lần thứ hai hết kì hạn. Dưới áp lực đè nén của Octavianút, Viện Nguyên lão và Đại hội nhân dân trải qua nghị quyết tước quyền lực tối cao của Antôniút và tuyên chiến với Clêôpát .
Năm 30 TCN, Octavianút chiếm được Tiểu Á, Xiri, Phênixi, Palextin và ở đầu cuối chiếm được Ai Cập. Antôniút và Clêôpát phải tự tử .

III. Thời kỳ quân chủ

1. Tình hình chính trị của La Mã từ cuối thế kỉ I TCN đến cuối thế kỉ IV

a/ Thời kì Nguyên thủ:

Sau khi vượt mặt Antôniút, năm 29 TCN, Octavianút trở lại La Mã. Từ đó ông trở thành người thống trị duy nhất của toàn đế quốc. Mặc dầu chưa xưng làm nhà vua, nhưng ông được tôn làm Nguyên thủ, được dâng thương hiệu Oguýt ( Auguste ) nghĩa là “ tôn kính ”, và được giành cho những thương hiệu cao quý như quan Chấp chính suốt đời, quan Bảo dân suốt đời, người cha quốc gia, Đại giáo chủ … Như vậy Octavianút thực ra đã trở thành một nhà vua, và La Mã đã chuyển sang chế độ quân chủ chuyên chế nhưng vẫn khoác cái áo ngoài của chế dộ cộng hòa .
Năm 14, Octavianút chết. Theo quan điểm của ông khi còn sống, Viện Nguyên lão đem chức Oguýt trao cho Tibêriút, một người vừa là con riêng của vợ thứ ba, vừa là con nuôi, vừa là con rể của Octavianút. Như vậy, Octavianút là người sáng lập vương triều tiên phong ở La Mã – Vương triều Giuliêng Clôđiêng ( 27 TCN – 68 ) .
Sau Tibêriút, những vị hoàng đế kế vị đều ngu đần, nhu nhược hoặc hung tàn, trong đó Nêrông ( 54 – 68 ), vua ở đầu cuối của vương triều này là một bạo chúa nổi tiếng trong lịch sử vẻ vang La Mã .
Sau đó ở La Mã đã biến hóa đến mấy vương triều, tình hình nói chung thường không không thay đổi, việc phế lập những nhà vua là nằm trong tay quân đội .

b/ Thời Vương chủ:

Năm 284, viên tướng cận vệ Điôclêtianút giành được ngôi nhà vua ( 284 – 305 ). Điôclêtianút bỏ thương hiệu Nguyên thủ, tự xưng là Vương chủ. Từ đó nhà vua La Mã trở thành kẻ có quyền uy tuyệt đối như những vua phương Đông .
Năm 306, Côngxtăngtinút giành được ngôi nhà vua. Đó là một ông vua nổi tiếng của La Mã. Năm 330, ông dời đô sang Bidantium, một thành phố của người Hy Lạp ở eo biền Bôxpho và đặt tên là Côngxtăngtinốp .
Năm 395, nhà vua Têôđodiút chia đế quốc thành hai phần và giao cho hai người con mình ; người con cả làm vua ở nửa phía Đông, đóng đô ở Côngxtăngtinốp, người con thứ làm vua ở nửa phía Tây, đóng đô ở La Mã. Từ đó đế quốc La Mã chính thức chia làm hai nước : đế quốc Đông La Mã ( Về sau gọi là đế quốc Bidantium ) và đế quốc Tây La Mã .

2. Sự khủng khoảng chừng về kinh tế tài chính xã hội

a/ Sự khủng khoảng của chế độ nô lệ:

Bắt đầu từ thời quân chủ, chính sách nô lệ ở La Mã đã có những tín hiệu khủng khoảng chừng mà về sau ngày càng trầm trọng. Biểu hiện của sự khủng khoảng chừng ấy là :
Nguồn cung ứng nô lệ không còn nhiều mẫu mã như trước nữa, vì nguồn nô lệ hầu hết là tù binh mà từ đây những cuộc đấu tranh chinh phục ít dần .
Chất lượng nô lệ cũng giảm sút, vì số tù binh bắt được trong thời kì này đa phần là người những tộc đang sống trong xã hội nguyên thủy. Họ kém xa những tù binh bắt được ở phương Đông về kiến thức và kỹ năng và kĩ thuật .
Hơn nữa do bị đối xử tàn tệ nên nô lệ thường chây lười trong việc làm, lại còn cố ý phá hoại công cụ, tiêu tốn lãng phí khi thu hoạch. Ngoài ra còn có một số ít nô lệ còn chống lại chủ, thậm chí còn giết chủ .
Như vậy, việc bóc lột nô lệ theo phương pháp cũ đã tỏ ra kém hiệu suất cao về kinh tế tài chính và không bảo đảm an toàn so với chủ, thế cho nên giai cấp chủ nô phải đổi khác thái độ đối xử đối vơi nô lệ, đồng thời phải biến hóa phương pháp bóc lột nô lệ .

b/ Sự ra đời và phát triển của chế độ lệ nông:

Bắt đầu từ thế kỉ thứ I, cùng với sự khủng khoảng chừng của quan lại nô lệ, một những tầng lớp xã hội mới đã sinh ra, đó là những tầng lớp lệ nông .
Đầu tiên 1 số ít địa chủ chủ nô đem ruộng đất của mình chia thành những phần nhỏ rồi phát canh cho những đối tượng người tiêu dùng như nông dân phá sản, dân thành thị chuyển về nông thôn, dân cư những Man tộc mới vào La Mã, nô lệ được giải phóng. Họ đều được gọi chung là lệ nông .
Lúc đầu lệ nông là người tự do, có một số ít vẫn có quyền công dân, thân phận của họ không phải suốt đời và tất yếu không phải cha truyền con nối. Họ chỉ có một nghĩa vụ và trách nhiệm là phải nộp địa tô cho chủ ruộng đất bằng tiền hoặc bằng mẫu sản phẩm. Mức thu địa tô lúc đầu bằng 1/3 thu hoạch .
Do quan hệ lệ nông tỏ ra tương thích với việc tăng trưởng sản xuất ở trong những điền trang nên từ từ những chủ nô thường đem ruộng đất chia cho nô lệ của mình cày cấy và bắt họ phải nộp cho mình một phần thu hoạch, do đó những người nô lệ này cũng biến thành lệ nông .
Về sau, cùng với sự tăng trưởng của chính sách lệ nông, vị thế của lệ nông ngày càng thấp kém, thân phận của lệ nông phải cha truyền con nối và bị gắn chặt vào ruộng đất. Mức địa tô phải nộp cao hơn trước kia nhiều. Họ không còn là những người có quyền tự do trọn vẹn nữa, do đó không được kết hôn với những phụ nữ có vị thế tự do .
Như vậy lệ nông chính là tiền thân của nông nô thời trung đại .

3. Sự sinh ra và tăng trưởng của đạo Kitô ở La Mã cổ đại

a/ Sự ra đời của đạo Kitô:

Đạo Kitô sinh ra ở vùng Palextin. Trước khi đạo Kitô sinh ra, ở đây đã có đạo Do Thái. Kinh thánh của đạo Do Thái gồm ba phần là Luật pháp, Tiên Tri và Ghi Chép Thánh tích. Về sau 3 phần này được gọi là kinh Cựu ước .
Sau khi vùng Palextinbị La Mã thống trị, đời sống của nhân dân ở đây rất cực khổ. Chính sự cực khổ của nhân dân, giáo lý của đạo Do Thái và triết lý học của phái khắc kỷ ( Stoicism ) của Hy Lạp là những yếu tố dẫn đến sự sinh ra của đạo Kitô .
– Theo thần thoại cổ xưa, người sáng lập ra đạo Ki tô là Chúa Giêxu Crít ( Jêsus Christ ) con của Chúa Trời đầu thai vào người con gái đồng trinh Maria và được sinh ra ở Bétlêhem vùng Palextin vào khoảng chừng năm 5 hoặc 4 TCN. Đến năm 30 tuổi, chúa Giêxu vừa truyền đạo vừa chữa bệnh, hoàn toàn có thể làm cho người chết sống lại .
Trong khi truyền đạo, chúa Giêxu khuyên mọi người phải nhẫn nhục chiu đựng mọi đau khổ ở đời, sau khi chết sẽ được hưởng niềm hạnh phúc vĩnh viễn ở thiên đường. Đồng thời chúa Giêxu lên án sự phong phú, cho rằng người giàu muốn lên nước Chúa cũng khó như con lạc đà muốn chui qua lỗ kim .
Sau 3 năm truyền giáo, chúa Giêxu bị bắt và bị toà án La Mã xử tử bằng cách đóng đinh lên thập giá ở núi Can Ve ở gần Giêrudalem. Sau khi chôn được 3 ngày, chúa Giêxu sống lại và liên tục thuyết giáo rồi 40 ngày sau thì bay lên trời .
Sau đó, những tông đồ của Chúa tỏa đi truyền giáo khắp đế quốc La Mã .
– Đối tượng tôn thờ của đạo kitô la Chúa Trời. Chúa Trời là đấng phát minh sáng tạo ra toàn bộ. Nhưng đồng thời họ lại đưa ra thuyết “ tam vị nhất thể ” tức là Chúa Trời ( Chúa cha ), Chúa Giêxu ( Chúa con ) và Thánh Thần tuy là ba nhưng vốn là một .
Đạo Kitô cũng có ý niệm về thiên đường, âm ti, linh hồn bất tử, thiên thần, ma quỷ .
Kinh thánh của đạo Kitô gồm hai phần là Cựu ước và Tân ước. Cựu ước là kinh thánh của đạo Do Thái mà đạo Kitô tiếp đón, còn Tân ước là kinh thánh thực sự của đạo Kitô. Kinh Tân ước vốn viết bằng tiếng Hy Lạp, gồm có 4 phần là Phúc âm, Hoạt động, của những sứ đồ, Thư tín và Khải thị lục .
Đạo Kitô có 7 nghi lễ quan trọng gọi là 7 bí tích .

• Rửa tội: nghi thức vào đạo.
• Thêm sức: củng cố lòng tin.
• Thánh thể: ăn bánh thánh.
• Giải tội: xưng tội để được xá tội.
• Xức dầu: xoa nước thánh vào người sắp chết.
• Truyền chức: phong chức cho giáo sĩ.
• Hôn phối.

Về tổ chức triển khai, lúc đầu những Fan Hâm mộ của đạo Kitô gồm có nô lệ, nô lệ được giải phóng, dân nghèo thành thị. Họ lập thành những công xã nhỏ. Đến thế kỉ II, những công xã Kitô giáo liên hiệp lại và tổ chức triển khai thành giáo hội. Từ đây, nhiều người khá giả và giàu sang cũng theo Kitô giáo .

b/ Chính sách của La Mã đối với đạo Kitô:

Do thái độ chống chính quyền sở tại La Mã, sau khi sinh ra, đạo Kitô bị La Mã thẳng tay đàn áp mà vụ tàn sát Fan Hâm mộ Kitô giáo quyết liệt tiên phong diễn ra vào năm 64 dưới thời nhà vua Nêrông. Tuy bị đàn áp nhưng đạo Kitô vẫn liên tục tăng trưởng .
Đến năm 331, chính quyền sở tại La Mã ra lệnh ngừng sát hại Fan Hâm mộ đạo Kitô. Năm 313, hai nhà vua Côngxtăngtinút và Lixiniút phát hành sắc lệnh Milanô chính thức công nhận vị thế hợp pháp của đạo Kitô .
Năm 325, Côngxtăngtinút triệu tập cuộc đại hội những giáo chủ đạo Kitô ở Nixê ( Tiểu Á ) để xác lập giáo lý và kiểm soát và chấn chỉnh tổ chức triển khai giáo hội .
Năm 337 trước lúc chết, Côngxtăngniút đã chịu phép rửa tội. Như vậy ông là nhà vua La Mã tiên phong theo Kitô giáo. Đến cuối thể kỉ IV, đạo Kitô được thừa nhận là quốc giáo của đế quốc La Mã .
Sau đó, Giêrôm đã dịch kinh Cưụ ước và kinh Tân ước từ tiếng Hy Lạp ra tiếng Latinh .

4. Sự xâm nhập của Man tộc và sự diệt vong của Tây La Mã

a/ Sự xâm nhập của Man tộc:

Man tộc là một danh từ mà người La Mã dùng để chỉ những bộ tộc đang sống trong xã hội nguyên thuỷ ở ngoài cương giới của đế quốc. Những bộ tộc này gồm ba nhóm lớn là người Xentơ, người Giécmanh và người Xlavơ. Trong ba nhóm đó, người Giécmanh đóng vai trò rất là quan trọng đối sự diệt vong của đế quốc La Mã .
Người Giécmanh gồm có nhiều bộ lạc như Tây Gốt, Đông Gốt, Văng đan, Phrăng, Angglơ, Xácxông, Buốcgông …
Đến thế kỉ thứ IV, người Giécmanh đã thực thi những cuộc di cư ồ ạt vào chủ quyền lãnh thổ của đế quốc La Mã .
Mở màn cho trào lưu này là cuộc di cư của người Tây Gốt vào năm 376. Năm 419 người Tây Gốt xây dựng vương quốc của mình ở miền Nam xứ Gôlơ ( ở Pháp ), sau đó tăng trưởng sang Tây Ban Nha .
Tiếp đó, năm 429, nguời Văng đan xây dựng vương quốc của mình trên đất châu Phi của La Mã .
Năm 457, ở Đông Nam xứ Gôlơ lại Open vương quốc của người Buốcgông .
Đồng thời người Angglơ, người Xácxông, người Giuytơ ( Jutes ) cũng vượt biển sang xây dựng nhiều nước nhỏ ở miền Nam đảoBritên ( Anh ) .
Còn người Phrăng thì từ thế kỉ III đã tràn vào chiếm miền Bắc xứ Gôlơ. Như vậy hầu hết đất đai của đế quốc Tây La Mã đã thuộc về người
Giécmanh. Chính quyền La Mã chỉ trấn áp được bán đảo Ý mà thôi .

b/ Sự diệt vong của đế quốc Tây La Mã:

Vào giữa thế kỉ thứ V, tiếp theo người Giécmanh, người Hungnô dưới sự chỉ huy của thủ lĩnh Attila tràn vào đế quốc La Mã, gây lên những cảnh chém giết, cướp bóc rất kinh khủng .
Năm 451, Attila tiến công xứ Gôlơ. Tại đây quân Hungnô bị liên quân La Mã, Phrăng, Buốcgông và Tây Gốt vượt mặt. Trên đường rút về phía Đông, quân Hungnô đã càn quét miền Bắc Ý ( Năm 452 ) .
Nỗi kinh hoàng về sự càn quét của người Hungnô chưa nguôi thì đến năm 455, người Văngđan lại từ châu Phi vượt biển tiến công bán đảo Ý. Thành La Mã bị cướp phá trong nửa tháng ròng rã. Sau đó cùng với rất nhiều chiến lợi phẩm và tù binh, họ rút về châu Phi .
Đến thập kỉ 70 của thế kỉ V, đế quốc Tây La Mã chỉ còn lại một vùng đất nhỏ bé mà ở đó chính quyền sở tại thực tiễn đã nắm trong tay những tướng lĩnh Man tộc, họ hoàn toàn có thể tuỳ ý phế lập những nhà vua La Mã .
Năm 476, thủ lĩnh quân đội đánh thuê người Giéc manh là Ođôacrơ ( Odoacre ) đã lật đổ nhà vua sau cuối của Tây La Mãlà Rômulút Ôguxtulơ rồi tự xưng làm nhà vua .
Sự kiện đó ghi lại sự diệt vong của đế quốc Tây La Mã, đồng thời lưu lại sự chấm hết của xã hội chiếm nô .
Còn đế quốc Đông La Mã thì vẫn liên tục sống sót và đi dần vào con đường phong kiến hóa. Đến năm 1453, Đông La Mã ( thường gọi là đế quốc Bidantium ) bị Thổ Nhĩ Kỳ hủy hoại .

(Nguồn tài liệu: Nguyễn Gia Phu, Giáo trình Lịch sử thế giới cổ đại)

Source: https://blogthuvi.com
Category: Blog